|
Budowa geologiczna
Na podstawie analizy tektoniki warstw podkenozoicznych (Pożaryski W. 1974) Równinę Kozienicką zalicza się do waryscyjskiego rowu lubelskiego, objętego młodokarbońskimi ruchami zapadliskowymi. Rów lubelski jest częścią przegłębienia perykratonicznego cechsztyńsko - mezozoicznego. Na podstawie analizy charakteru przebudowy kimeryjsko - laramijskiej wspomniany autor wyróżnił synklinorium brzeżne, które - zależnie od budowy podłoża - podzielił na trzy odcinki: lubelski, warszawski i pomorski. Równinę Kozienicką zalicza do północnej części odcinka lubelskiego. Przez obszar gminy przebiega synklina Kozienice - Puławy.
Podłoże krystaliczne na całym obszarze synklinorium brzeżnego nie zostało nawiercone. Na podstawie badań sejsmicznych przypuszcza się, że występuje ono na głębokości 6 - 9 km (Boczar M. 1971).
Osady kambryjskie w synklinorium brzeżnym zostały nawiercone w okolicy Płońska. W ordowiku i sylurze obszar ten był zalany morzem epikontynentalnym. Osady tego okresu, ze względu na znaczną głębokość występowania, nie są rozpoznane w obrębie Równiny Kozienickiej (Pożaryski W. 1974, Znosko I. 1966, Żelichowskł A., M. 1964).
Miąższość osadów dewońskich jest różna - od kilkuset do 1 500 m. Osady dewonu dolnego są wykształcone w facji old redu, jako łupki ilaste, pstre mułowce ze szczątkami ryb i roślin. Dewon środkowy wykształcony jest w facji węglanowej, jako margle, dolomity i wapienie z fauną koralowców. Osady dewonu górnego to wapienie, margle, piaskowce i mułowce (Pożaryski W. 1974).
Na terenie Równiny Kozienickiej znajdują się 4 otwory stratygraficzno - poszukiwawcze: najbliżej położony jest otwór Magnuszew 1, w odległości kilku kilometrów od granic gminy otwory: Maciejowice 1, Pionki 1 i Pionki 3. Cały profil otworów dewonu nawiercono w otworze Maciejowice 1 (Krassowska A. 1966).
Budowa geologiczna Gminy Kozienice, wg Przeglądowej Mapy Geologicznej Polski 1:300 000, ark. Radom (1943)
 Objaśnienia:
Czwartorzęd
 torfy (holocen)
 mady i piaski rzeczne (holocen)
 piaski wydmowe (holocen)
 piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych (plejstocen)
 piaski bez głazów, nieokreślonej genezy (plejstocen)
 piaski akumulacji lodowcowej z głazami (plejstocen)
 gliny zwałowe (plejstocen)
 iły warwowe (plejstocen)
 granice gminy
Osady starszego paleozoiku przykryte są czerwonymi utworami mułowcowo - piaskowcowymi karbonu górnego (Stefan). Nawiercono je w Magnuszewie na głębokości 2 000 m, przy wysokości bezwzględnej otworu 102 m n. p. m. Miąższość tych osadów zbadano do 901 m; nie zostały one przebite. Utwory karbonu nawiercono również w otworze Maciejowice 1 i Pionki 3. (Krassowska A. 1966).
Na utworach karbonu niezgodnie zalegają osady permu, występujące jako warstwy czerwonego spągowca piaszczysto - mułowcowe o miąższości 4 m, ze szczątkami flory. Występują one w Magnuszewie na głębokości 1996 m.
Różnice w budowie geologicznej części północnej i południowej Równiny Kozienickiej zaznaczają się w głębokości występowania utworów palezoiku i mezozoiku. Paleozoik części południowej jest wyniesiony w stosunku do północnej. Obie te części są najprawdopodobniej oddzielone potężną dyslokacją, o kierunku W - E która przebiega na północ od Pionek. Osady dewonu w części południowej są nachylone pod kątem 10÷30º i poprzecinane uskokami (Krassowska A. 1966).
Na osadach permskich leżą zgodnie utwory triasu, tzn. pstry piaskowiec wykształcony w facji piaszczystej i ilastej. Kajper reprezentuje utwory lądowe, iłowce, mułowce i piaskowce, a retyk wykształcony jest w postaci iłowców. Średnia miąższość osadów triasu wynosi około 500 m; utwory te zostały przewiercone we wszystkich czterech wzmiankowanych otworach.
Warstwy jurajskie na obszarze Równiny Kozienickiej są wykształcone jako osady wapienne, rzadziej dolomityczne lub piaszczyste. Miąższość utworów jurajskich wynosi około 500 m; przewiercono je w otworach: Magnuszew 1, Maciejowice 1, Pionki 1, Pionki 3.
Utwory kredowe mają miąższość około 1000 m; są to utwory piaszczysto - łupkowe, piaszczysto - glaukonitowe oraz marglisto - wapienne, gezy piaszczyste i piaskowce oraz siwaki (Stupnicka E. 1990).
Utwory triasu dolnego i górnego, jury oraz kredy dolnej oceniane są jako perspektywiczne pod względem ropo - gazonośności. Szansę wykrycia innych złóż (sól w utworach cechsztynu, rudy żelaza w utworach kredy dolnej) są małe, ze względu na znaczne głębokości występowania tych formacji (Sokołowski J. 1990).
Na skałach kredowych zalegają utwory trzeciorzędowe, których miąższość dochodzi do 174,5 m w otworze Magnuszew 1. Bezpośrednio na utworach kredy zalegają osady paleocenu, reprezentowane przez margle, wapienie margliste, gezy, piaski z konkrecjami fosforytów i galukonitem oraz piaskowce drobnoziarniste (Sokołowski J. 1990).
Na rozmytej powierzchni osadów węglanowych paleocenu zalegają osady ilasto - mułkowe o miąższości 0,1 - 0,6 m, w znacznym stopniu wapniste z domieszką materiału grubookruchowego (margli, piaskowców, wapieni marglistych), które ku górze przechodzą w zielone piaski glaukonitowo - kwarcowe z pojedynczymi konkrecjami fosforytów. Nad nimi zalegają mułki i mułowce glaukonitowe ze szczątkami fauny. Opisaną serię warstw zalicza się do oligocenu dolnego (Nosek M. 1969). Na rozmytej powierzchni utworów dolnooligoceńskich zalega seria piasków kwarcowo - glaukonitowych z pojedynczymi konkrecjami fosforytów, przechodzących w serię osadów ilasto - mułkowych, zawierających lokalne nagromadzenia szczątków roślinnych zaliczane do oligocenu górnego (Nosek M. 1969). Największa miąższość oligocenu wynosi 52,5 m.
Mioceńskie warstwy reprezentują piaski rzeczne, kwarcowe, zawierające pył węglowy, ułamki ksylitu, zwęglony detrytus, przechodzące ku górze w osady ilasto - mułkowe ze sporadycznymi wkładkami węgla brunatnego (Sarnacka Z. 1978). Największa miąższość osadów miocenu wynosi 40,6 m.
Osady pliocenu reprezentowane są przez iły zielone i niebieskie, mułki z przewarstwieniami piasków. Występują one w postaci pojedynczych płatów w rejonie Stanisławic i Ryczywołu (Krassowska A., 1966, Sarnacka Z., 1978).
Na utworach trzeciorzędu zalegają ciągłą warstwą osady czwartorzędowe o miąższości od 5,5 m do 83,5 m. Jedynie w okolicach Pionek osady czwartorzędowe zalegają bezpośrednio na kredzie. Fragmentarycznie na utworach mioceńskich i policeńskich zalegają najstarsze osady reprezentowane przez preglacjalną serię piaszczysto - żwirową, zbudowaną z piasków kwarcowych z domieszką lidytów z przewarstwieniami żwirów, mułków i iłów. Na zachód od Kozienic rozciąga się największy w Polsce obszar występowania na powierzchni preglacjału. Występuje on na kulminacjach terenu, w postaci warstw o miąższości 10 - 20 m. Można go obserwować w odsłonięciach przy drodze Kozienice - Głowaczów, na kulminacji przy gajówce Cztery Kopy. W rowach przydrożnych odsłaniają się piaski i żwiry preglacjalne, pod cienkim przykryciem piasków czwartorzędowych, 4 km na północ i 10 km na południe od szosy (Kolago C. 1967, Rühle E. 1973, Sarnacka Z. 1978).
Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez iły warwowe szare i ciemnoszare oraz mułki ilaste i piaszczyste szarozielone (Sarnacka Z., 1978). Utwory te są warstwowane poziomo. Występują w rejonie Sewerynowa, Stanisławic i Nowin. Miąższość tych utworów waha się od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów. Utwory z okresu zlodowacenia środkowopolskiego reprezentowane są przez gliny piaszczyste szare, szaro - brązowe i brązowe zawierające frakcję żwirową i kamienistą, w których składzie dominują skały północne. Odsłaniają się one na powierzchni terenu w rejonie Łaszówki, Stanisławic, Nowin, Śmietanek i Przejazdu. Utwory fluwioglacjalne reprezentowane są przez serie piaszczyste i żwirowe o miąższości od kilkunastu do 83,5 m. Tworzą one rozległe wychodnie na terenie gminy. W górnej części są to piaski od pylastych do gruboziarnistych, warstwowanych równolegle i skośnie, z przewarstwieniami żwirów i pospółek, w dolnej części przeważają pospółki i żwiry. Utwory moren czołowych reprezentowane są przez piaski średnio- i gruboziarniste, z licznymi przewarstwieniami żwirów, w stropie mocno zapylone. Budują one niewielkie wzgórza w rejonie Nowin, dochodzące do 9,2 m wysokości względnej (Krassowska A. 1966, Rühle E. 1973, Sarnacka Z. 1978).
Lessy wistuliańskie występują w postaci niewielkiego płata o miąższości do 2,5 m w rejonie Kociołek, gdzie zalegają na utworach fluwioglacjalnych.
Do warstw czwartorzędu nierozdzielonego zaliczono piaski eoliczne, tworzące rozległe pokrywy rozwinięte na glinach zwałowych, piaskach fluwioglacjalnych i rzecznych oraz piaski eoliczne w wydmach, budujące paraboliczne i podłużne wydmy o wysokości od kilku do kilkunastu metrów.
Akumulację holoceńską reprezentują piaski i żwiry rzeczne terasy zalewowej o miąższości paru metrów (Sarnacka Z. 1978), występujące w dolinach Wisły, Radomki, Zagożdżonki i Krypianki oraz namuły i torfy występujące w dolinach rzecznych i zagłębieniach bezodpływowych o miąższości maksymalnej do 2,2 m.
opracowanie z 1995r.: Ewa Malec |
|
|
